TÜRK KÜLTÜR TARİHİNİN İLK YAZILI ESERİ KUTADGU BİLİG
TÜRK KÜLTÜR TARİHİNİN İLK YAZILI ESERİ KUTADGU BİLİG’İN HİKAYESİ
Duayen gazeteci Muammer Elveren Türklerin tarihi anavatanı Uygur Özerk bölgesinde Gazetecilerin sokulmadığı Urumçi, Kaşgar ve Turfan kentlerinde tarihi mekânları gezdi. Elveren ‘Doğu Türkistan’da ‘Türküm’ kelimesi adeta bir ‘Parola’ gibi her kapıyı ardına kadar açıyor. Hangi şehirde olursanız olun ‘ Ben Türküm, Türkiye’den geldim’ dediğinizde hemen ikram başlıyor, müze, tarihi yerler gibi Uygur rehberlerin bile bilet alarak ücretle girdikleri yerlerde sizden para alınmıyor’ diyor.
Muammer Elveren Kutadgu Bilig’in yazarı Yusuf Has Hacip’in türbesini şöyle anlatıyor;
“İslamiyet’in Türkler tarafından kabulünden sonra bilinen ‘ilk yazılı eseri Türk edebiyatı ve Türk kültür tarihinin en büyük siyasetnamesi ‘Kutadgu Bilig’in yazarı Yusuf Has Hacip’in mavi çinilerle kaplı Türbe’si insanı adeta tarihi bir yolculuğa çıkarıyor. Türkistan mimarisiyle yapılan muhteşem türbe binası tipik minareleri ve ihtişamlı görünümleriyle insanı büyülüyor.
Uygur Türklerinin anavatanı Doğu Türkistan’ın kadim şehri Kaşgar’da bulunan Türbe’nin girişinde Yusuf Has Hacip’in heykeli ve büyük boy yağlı boya tablosu yer alıyor. İçindeki ipek şalla örtülü büyük Sanduka’nın üzerinde Yusuf Has Hacip’in ismi, doğum ve ölüm tarihi yazılmış. Salondaki sandukanın etrafını saran duvarları Kutadgu Bilig’den beyitler süslüyor. Adeta çağları aşarcasına hala insanlığa öğütler veren ‘Kutadgu Bilig’ le Yusuf Has Hacip, Türk edebiyatının ilk siyasetnamesini ‘Mesnevi’ tarzında ve ‘Aruz vezni’ ile eski Türkçe olarak kabul edilen ‘Karahanlı Türkçesi’ ile yazmış.
Bu İslamiyet’in Türkler tarafından kabulünden sonra bilinen ‘ilk yazılı eser’dir. Kutadgu Bilig’e göre devletin uzun yıllar ayakta kalabilmesi için ‘adil bir düzenin oluşması’ gerekir. Adil düzenin oluşturulması için ‘siyasi, ahlaki ve hukuki’ kurallar belli hükümlere göre tanzim edilmelidir. Bunlar 1-Hükümdar, Kanun, Adalet, 2- Mutluluk, Saadet, 3- Akibet, Hayatın sonu, 4- Akıl, Zeka. Bir ‘siyasetname’ veya bir ‘nasihatname’ olarak nitelendirilebilen ‘Kutadgu Bilig’ Yusuf Has Hâcib ve içinde yetiştiği çevrenin ilmî ve felsefî birikimi hakkında da çok önemli bilgiler içeriyor.”
İşte türbenin içindeki duvarlara kazınmış öğütlerden bir kısmı:
Tuçı beg bolayın tese belgülüg bu tört neñ kerek ötrü tegse ülüg (5902.B/3)
Her vakit meşhur bir bey olarak kalmak için Allah nasip ederse şu dört şey lazımdır:
Biri til köni bolsa kavli bütün ikinçi törü kılsa ilke kutun (5903.B/4)
Biri doğru sözlü olmak, ikincisi memlekette kanunu devletle tatbik etmek.
Üçünçi elig yazsa bolsa akı tegürse bodunka bagırsaklıkı (5904.B/5)
Üçüncüsü açık elli ve cömert olmak, halka karşı şefkat göstermek.
Bu törtinç titimlig kerek bolsa alp yagı boynın egse işin kılsa yarp (5905.B/6)
Dördüncüsü düşmanına boyun eğdirmek ve memleket işlerini yapmak için azimkâr ve cesur olmak.
Kayu beg bu tört iş tükel kılmasa irüklük kirür ilke anda basa (5906.B/7)
Herhangi bir bey bu dört şeyi tam olarak yerine getirmezse, memleket çöküşe doğru gider.
törü tüz yorıtgıl budunka köni künüñ edgü bolgay tiriglig küni (1374-B110/9)
Yasaları doğru uygula halkına, doğru; Günün iyi olsun diriliş gününde.
Asıglıg kişi ol kişi ödrümi bagırsak kişi ol bodun ködrümi (6102.B430/8)
İnsanların seçkini yararlı olan insandır. Halkın gözünde değerli kimse, merhametli olandır.
Kişilik atı kör iki neñ-turur bagırsak biri bir akı neñ berür (6103.B430/9)
İnsanlık adını taşıyabilmek için iki şey gerekir: Biri merhametli olmak, diğeri de cömertlik, mal dağıtmaktır.
Kalı kıstaçı bolmasa ol ogul yava boldı sen ol oguldın töñül (1220-B99/14)
Eğer, sıkı eğitilmezse o çocuk, Heder oldu, sen o çocuktan ümidini kes. (Eğer, bir çocuk sıkı bir eğitim görmezse, o çocuğun heder olduğunu düşün ve artık ondan ümidini kes.)
