Muammer ELVEREN

Nahcivan’a gittiğim Sovyet Havayolları Aeroflot‘un CCCP-87257 kuyruk numaralı 28 kişilik YAK-40 tipi uçağı adeta bir dolmuş gibiydi ortada ve ayakta gidenlerle 34 kişiyle havalandı.

. . .

Bu yazımla “Gazetecilik tarihine not düşmek için” sizi  Sovyetler Birliği dönemine, Gorbaçov’lu yıllara götüreceğim. Savaş, çatışma, tehlike… Gazetecilik aşkına hiçbir şeyi gözümün görmediği kanımın deli aktığı günler…Bugün gibi doğum günüm olan 12 Şubat 1990 gününe… İşte o günde her zaman olduğu gibi evden, ailemden uzakta yine haber ve röportaj peşindeydim.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği- SSCB’de Moskova Temsilcisi olduğum 1989-1991 de Günaydın adına, 1991-1993 Hürriyet Gazetesi adına verilen basın kartlarım 

. . .

Hürriyet Gazetesine başlamadan bir yıl kadar önceydi. Tirajı o dönemlerde bir milyonun üzerinde olan Haldun Simavi’nin kurduğu ve artık  ‘Efsane Günaydın’ olarak anılan gazetenin ‘Brüksel ve Moskova Temsilciliği’ni birlikte yürütüyordum.  Brüksel’den Moskova’ya oradan da Komünist yönetim yasakladığı için 70 yıldır gazeteci sokulmamış Nahcivan’a geçebilmek için Azerbaycan’ın başkenti Bakü’ye geçmeye karar vermiştim. O dönemde Sovyetler Birliğinde iletişim araçları kısıtlı olduğu için uluslararası telefon etmek çok zor hatta bazen imkânsızdı. Bunu düşünerek yola çıkmadan önce eşime üyesi olduğum ‘Uluslararası Gazeteciler Federasyonu-FİJ’ ile ‘Sınır Tanımayan Gazeteciler Birliği’nin ‘Tehlikedeki gazeteciler’ için kullandığı ‘S.O.S Presse’ kartındaki telefon numaralarını verip ‘Benden 15 gün haber almazsan buraya ve gazeteye telefon et’ deyip evden ayrıldım. Eşimin arkamdan yaşlı gözlerle nasıl baktığını bugün gibi hatırlıyorum…

. . .

Azerbaycan’a bağlı ‘Özerk Cumhuriyet’ olan Nahcivan’da ise Devlet Başkanı Sakine Abbas Aliyeva hükümeti Moskova’nın baskılarına rağmen 20 Ocak 1990 günü  “Bağımsızlık Kararı” almıştı. Bu karar üzerine halk galeyana gelerek ‘Türkiye ile birleşmek için’ sokağa dökülmüş, bir grup İran‘la Nahcivan arasındaki sınır tellerini kesip direklerini ateşe verdikten sonra İran tarafına geçmişti. Onların önünü kesen İranlı heyet  ‘Azerbaycan bir olsun, Hamaney rehber olsun, size silah yardımı yapalım’ deyince Nahcivan’lılar. ‘Hayır, biz önce Türk’üz, sonra Müslümanız. Yolumuz, Atatürk yolu, rehberimiz Atatürk’tür. Sadece Türklüğümüz, bağımsızlığımız uğrunda savaşırız’ cevabını vererek İran’ın yardımını reddetmişlerdi.  Sovyetlerin son sınırı kabul edilen Nahcivan ile İran arasındaki Sınır tellerinin  kesilerek hududun ortadan kaldırıldığını duyan Moskova rahatsız olmuş ve olayları bastırmak için Kızıl Ordu’yu alarma geçirmişti.

İşte İran sınırının delindiği yer: Nahcivan’da tek taraflı  Bağımsızlık ilanından sonra İran hudut tellerinin kesildiği yerde Nahcivan Müdafaa Komitesi lideri Arif Rahimov’la

.  .  .

O çalkantılı günlerde girilmesi son derece tehlikeli ve yasak olduğu halde Nahcivan’a girip neler olup bittiğini, gerçekten ‘Türkiye ile birleşme kararı’ alıp almadıklarını birinci ağızdan öğrenmeye ve orada röportaj yapmaya karar vermiştim. Sovyetler Birliği’ne akredite yabancı basının Moskova’dan başka bir Cumhuriyet’e hatta başka kente gitmesi bile izne tabiydi.  Moskova temsilcisi olarak çalışma ve oturma müsaadem olduğu için Sovyet Basın merkezinden Azerbaycan’a gitme izni alarak yola koyuldum.

Azerbaycan Halk Cephesi lideri Ebulfez Elçibey (solda), yardımcısı Bican İbrahimoğlu (Bağımsızlık sonrası Nahcivan Başbakanı oldu ) benve en sağda Petrol Rafinerileri yöneticisi Rasul Kuliev ile Cephenin Nerimanov mahallesinde gizli toplantılarını yaptıkları evde

. . .

Otel odasında dört dönüyor kimleri devreye sokarım diye düşünürken Büyükelçi Vural aradı ve gece olduğu için Moskova’da basın sorumlularından kimseye ulaşamadığını ancak yarın gitmem için elinden geleni yapmaya çalışacağını söyledi. Tabii iş yarına kaldıktan sonra haberi atlayacağımı bildiğimden telefon defterimde Ankara, Brüksel, Moskova ve Bakü’den bütün tanıdığım üst düzey yetkilileri sırayla aramağa başladım. Büyükelçi Volkan Vural‘ı da gece 02.00’ye  kadar en az beş kez aradığımı onunda büyük bir sabırla beni dinlediğini ve o saatten sonra bir şey yapmanın imkânsız olduğunu tekrar ettiğini hiç unutmuyorum. Uyku tutmuyordu, Hürriyet rakibimizdi ve Ankara temsilcisi Ertuğrul Özkök’ün gideceğini öğrenmiştim. Son derece kısıtlı iletişim imkânlarıyla otelin  ankesörlü telefonundan herkesi arayarak aynı uçağa binebilmek için çırpındım durdum.

Saat 02.15 e gelmişti, oda telefonu çalınca heyecanla açtım. Telefonun öbür ucunda gece bir kaç kez aradığım ve Azerbaycan’da bir nevi Petrol Bakanı görevi yapan Rasul Kuliyev vardı. KGB’nin Azerbaycan yerel biriminde bir Azeri arkadaşıyla konuştuğunu ve sabah uçağıyla beni Nahcivan’a göndermek için bir yol aradıklarını söyleyip “Sen her ihtimale karşı eşyalarını hazırla büyük ihtimalle sabah 05.00 gibi gelip seni alırım, üzülme seni o uçağa bindirmek için elimizden geleni yapacağız” dedi.  Duyduklarıma inanamıyordum, Kuliev telefonu kapattığında gece boyu yaşadığım stresten olsa gerek gözlerimden yaşlar aktığını ve kendi kendime ‘doğum günün kutlu olsun’ diye mırıldanarak koltuğa yığıldığımı hatırlıyorum.

Nahcivan uçağında Özkök önümdeki koltuğa oturdu

.  .  .

Şaşkındım ve hala inanamıyordum, öğleden sonra Elçibey‘le görüşmemizde Rasul Kuliev ve ‘Halk Cephesi’nin diğer yetkilileriyle aynı masada oturup bağımsızlık mücadelesi konusunda uzun uzun sohbet etmiştik. Telefonda gideceğim konusunda kesin konuşmamasına rağmen hemen eşyalarımı hazırlamağa başladım. Otel resepsiyonuna beni saat beşte uyandırmasını söyledim. Uyku falan düşündüğüm yok, ses kayıt cihazını çantaya koydum ve fotoğraf makinalarının pillerini şarja taktım. Saatler bir türlü geçmek bilmiyordu, saat 04.00 e doğru geldiğinde içim geçmiş koltukta uyuyakalmıştım. Telefonun ziliyle fırladım saat tam 05.00 ‘ti, telefonda Kuliev hemen aşağı in bekliyoruz’ diyerek kapattıktan sonra pencereden aşağı bakınca yanında biriyle, Sovyet döneminin efsane makam arabalarından siyah Çayka ile Otelin kapısında beklediğini gördüm.

Nahcivan uçağında minibüs gibi ayakta seyaht edenler vardı

.  .  .

Aşağı indiğimde Rasul Kuliev bana sarılıp  ‘Çok uğraştık ama Nahçivan’a gidiyorsun merak etme’ dedikten sonra arabaya bindik. Bakü Havalimanına vardığımızda Kuliev‘le gelen ve yolda ağzından tek kelime çıkmayan adam pasaportumu istedi. Bir süre sonra bizi yolcuların geçmediği bir kapıdan VIP salonunun önüne götürdü ve ‘Eşyalarını al içerde bekle diğer Türk gazetecisi de orada. Ne sorarsa sorsun nasıl geldiğinle ilgili hiçbir şey söyleme sadece Nahcivan’a gitmek için Moskova’dan izin aldım aldım de o kadar. Nahcivan Devlet Başkanı’na haber verildi, uçak iner inmez seni meydanda uçağın kapısından alacaklar, hayırlı yolculuklar” dedi. İnat etmiş ve başarmıştım, vedalaşmak için Rasul Kuliev’e sarıldığımda gözyaşlarını tutamamıştı “Seni gönderemeseydim kahrolurdum, Allah yardımcın olsun merak etme uçak kalkıncaya kadar burada bekleyeceğiz” diyerek beni uğurladı.

VIP Salonuna girdiğimde Ertuğrul Özkök’ten başka kimsenin olmadığını gördüm. Beni gördüğünde gözlerine inanamadı. Sapsarı kesildiğini hatırlıyorum… Adeta donmuştu. Ben ‘Üstat Merhaba’ deyince ‘hayırdır sen nereye’ kelimeleri ağzından dökülüverdi. Onu meslektaşı olarak en iyi ben anlayabilirdim, Nahcivan’a yalnız gitme uğraşıları, özel haber hayalleri yıkılmıştı. Ben bu seyahati onun gideceğini daha doğrusu kimsenin gidemeyeceğini düşünerek planlamıştım. Yine ben davrandım ve “Nahcivan’a gidiyorum, sende oraya gidiyorsun, merak etme artık aynı gemideyiz birbirimizi atlatmamız söz konusu değil, Sovyetler Birliği’nin 70 yıllık tarihinde dünyada Nahcivan’a ayak basacak ilk gazeteciler olarak tarihe geçeceğiz. Türkiye’ye birlikte döneceğiz ve yazılarımızı telefonlaşarak aynı gün başlatacağız” dediğim halde biraz rahatladı ama sıkıntısını üzerinden atamadı.

Nahcivan Devlet Başkanı Aliye Sakinova ile 

.  .  .

Döndükten sonra 18 Şubat günü bizim Nahcivan’a girdiğimizden habersiz oraya kaçak girmeye çalışan Milliyet’ten Rafet Ballı, Mücahit Büber ve benim gittiğimden habersiz Günaydın’dan arkadaşım İrfan Sapmaz KGB ajanları tarafından Nahcivan uçağına bindikten sonra tutuklandılar. Bakü’de gizli Servis’in berbat hapishanesinde casusluk iddiasıyla sorgulanan meslektaşlarımız Türkiye’nin girişimleriyle tam 75 gün sonra serbest kalabildiler.  Bizim Nahcivan röportajları onlar tutuklandıktan 6 gün sonra Özkök‘le birbirimize söz verdiğimiz gibi 24 Şubat 1990 da Günaydın ve Hürriyet’te aynı gün yayınlanmaya başladı.

Ertuğrul Özkök‘ü tanıyanlar bilir, Gazetecilik yapana hakkını teslim eden biridir. Nitekim Nahcivan‘dan ayrılırken bana da ‘Helal olsun’ diyerek ‘Senin bu yaptığını her zaman bir gazetecilik başarısı olarak anlatacağım’ dedi.  Gerçekten bir süre sonra Hürriyet Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni olduktan sonra bu olayı birkaç kez Yazı işleri toplantısında anlattığını duydum. Bende 1991’in Mayıs ayında Günaydın’dan Hürriyet’e geçtiğimde Özkök’ün birkaç kez bu olayı ‘Örnek gazetecilik inadı ve başarısı’ olarak anlattığına şahit oldum.